Funkcjonowanie związków zawodowych w Polsce umocowane jest prawnie. Mówią o nich art. 12 i 59 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, a szczegółowe ustalenia zapisane są w Ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Wolne związki zawodowe pełnią w naszym kraju wyjątkową rolę i mają szczególne możliwości.

Zgodnie z Ustawą z dnia 23.05.1991 r. o związkach zawodowych:

  1. „Związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych.
  2. Związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji.
  3. Organy państwowe, samorządu terytorialnego i pracodawcy obowiązani są traktować jednakowo wszystkie związki zawodowe.”[1]

Zgodnie z danymi z Głównego Urzędu Statystycznego, „w 2022 r. 353 aktywne organizacje pracodawców zrzeszały 21,6 tys. członków. Natomiast do
11 656 związków zawodowych należało łącznie 1,4 mln osób. Największa część członków związków zawodowych (19,3%) pracowała w edukacji, z kolei pracodawcy należący do organizacji pracodawców w największym stopniu zajmowali się opieką zdrowotną i pomocą społeczną (16,6%).”[2]

[1] https://przepisy.gofin.pl/przepisy,4,18,33,268,,20190823,ustawa-z-dnia-23051991-r-o-zwiazkach-zawodowych.html

[2] https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/gospodarka-spoleczna-wolontariat/gospodarka-spoleczna-trzeci-sektor/partnerzy-dialogu-spolecznego-zwiazki-zawodowe-i-organizacje-pracodawcow-wyniki-wstepne-w-2022,16,2.html

Źródło: Departament Badań Społecznych i Rynku Pracy

Źródło: Departament Badań Społecznych i Rynku Pracy

Do związków zawodowych mogą należeć:

  • wszyscy pracownicy, bez względu na to, jaką mają umowę,
  • samozatrudnieni
  • emeryci i renciści,
  • bezrobotni,
  • wolontariusze, stażyści i inne osoby świadczące pracę bez wynagrodzenia.[3]

Aby przynależeć do wybranego związku zawodowego trzeba złożyć wypełnioną deklarację członkowską w komisji działającej w miejscu pracy oraz zobowiązać się do opłacania składek członkowskich – wynoszą one zazwyczaj kilkanaście do kilkudziesięciu złotych miesięcznie. Warto wiedzieć, że od 2023 roku możliwe jest odliczenie składki na związki zawodowe od podatku.[4]

Funkcje związków zawodowych:

  • reprezentują pracowników i inne osoby w/w,
  • bronią godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych (zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych),
  • mają prawo reprezentowania interesów pracowniczych nawet na forum międzynarodowym,
  • współuczestniczą w tworzeniu korzystnych warunków pracy, bytu i wypoczynku.[5]

Czym zajmują się związki zawodowe?

  • kontrolują zwolnienia – jeśli pracodawca chce zwolnić pracownika dyscyplinarnie lub rozwiązać umowę na czas nieokreślony, musi zawiadomić o tym związek zawodowy działający w firmie. To samo dotyczy zwolnien grupowych – związki mogą negocjować ich warunki, by były jak najbardziej korzystne dla osób zwalnianych,
  • mają wpływ na zmiany w regulaminie pracy, np. uzgodnień dotyczących czasu pracy, okresów rozliczeniowych, kar, zmiany reguł przyznawania premii czy wynagrodzeń,
  • mają wpływ na działanie czy likwidację funduszu socjalnego,
  • mogą interweniować w sprawach indywidualnych, np. kierować do pracodawcy zapytania, pisma i wnioski dotyczące sytuacji poszczególnych pracowników – wymierzonych kar, dyskryminacji, warunków pracy czy płacy. Organizacja związkowa może również reprezentować pracowników oraz udzielać porad prawnych w sądzie pracy,
  • mają prawo do informacji o stanie firmy, np. dowiadywać się o poziomie płac
    w przedsiębiorstwie, sytuacji finansowej itd. Związek zawodowy może zażądać takich danych od pracodawcy, by wykorzystać je np. do negocjacji z pracodawcą lepszych warunków pracy czy podwyżki,
  • mogą postulować zmiany w obrębie działania firmy, np. możliwość wejścia w spór zbiorowy, czyli zorganizowanie strajku,
  • wspierają pracowników.

Korzyści płynące z przynależenia do związku zawodowego:

  • możesz proponować rozmaite zmiany i ulepszenia w firmie,
  • możesz otrzymywać fachową pomoc prawną,
  • możesz uczestniczyć w bezpłatnych szkoleniach i kursach organizowanych przez centralę związku zawodowego w Polsce,
  • możesz otrzymywać zasiłki statutowe, czyli dodatkowe pieniądze, które możesz otrzymać od związku w szczególnych sytuacjach, z tytułu urodzenia dziecka czy śmierci członka rodziny,
  • możesz otrzymać pomoc w zmianie kwalifikacji i znalezieniu nowego zatrudnienia,
    w przypadku utraty dotychczasowej pracy,
  • możesz otrzymać ochronę przed zwolnieniem – członkowie wskazani z imienia
    i nazwiska w uchwale zarządu związku zawodowego oraz członkowie zarządu i komisji rewizyjnej nie mogą zostać zwolnieni bez zgody związku.[6]

[3] https://www.money.pl/firma/wiadomosci/zwiazek-zawodowy-czym-jest-i-jak-go-zalozyc-6326384668698753a.html

[4] https://porady.pracuj.pl/zycie-zawodowe/zwiazki-zawodowe-jak-dzialaja-i-jakie-daja-korzysci/

[5] https://kadry.infor.pl/kadry/zbiorowe_prawo_pracy/zwiazki_zawodowe/671070,Zwiazki-zawodowe-funkcje.html

[6] https://porady.pracuj.pl/zycie-zawodowe/zwiazki-zawodowe-jak-dzialaja-i-jakie-daja-korzysci/

Artykuł przygotowano w ramach projektu: „Młodzi związkowcy jutra. Program podnoszenia świadomości w obszarach sprawiedliwej transformacji i rynku pracy”, realizowanego przy wsparciu Fundacji Orlen.